'Elke organisatie moet zich afvragen wanneer de patiënt beter af is bij een ander'

In dit artikel:

• Het vraagstuk: wat is er aan de hand?
• Denkrichtingen en inzichten
• Implementatie: hoe dan?
• Problem solved, case closed?
• De toekomst

Ziekenhuis Amstelland is geen academisch centrum en ook niet zo groot als sommige topklinische ziekenhuizen in de omgeving. Wel heeft het een belangrijke regiofunctie voor zo’n 200.000 inwoners, van Amstelveen tot omliggende gemeenten. De Rooij is trots op de menselijke maat en het persoonlijke contact: "Wij willen bijzonder goed zijn in de gewone dingen. Onze medisch specialisten kennen de huisartsen persoonlijk, dus overleg gaat makkelijk. Die korte lijnen zijn goud waard."

De druk op de zorg neemt toe. Kleinere ziekenhuizen als Amstelland staan daarbij voor complexe beslissingen. Zij moeten scherpe keuzes maken welke zorg ze zelf aanbieden en wanneer patiënten beter af zijn in een groter centrum. Dat vergt duidelijke taakverdeling en durf om zaken uit handen te geven. Aan andere ziekenhuizen, in goed overleg. Maar hoe werkt regionale samenwerking tussen ziekenhuizen op een manier die goed is voor patiënten?

‘Je moet vaststellen dat je niet alles zelf kunt’, zegt Sophia de Rooij. Dat vraagt om een goede samenwerking met grotere partners in de regio. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Regionale samenwerking blijkt vaak weerbarstig, met spanningen tussen ziekenhuizen, ongelijke verdeling van kosten en baten, en cultuurverschillen tussen academische en ‘gewone’ instellingen.

De basis voor samenwerking, volgens Sophia de Rooij? "Elke organisatie moet zich afvragen wanneer de patiënt beter af is bij een ander. Die noodzaak komt voort uit diverse factoren: de zorg wordt complexer, sommige behandelingen zijn zeldzaam of duur en vereisen concentratie in gespecialiseerde centra, en landelijke kwaliteits- en volumenormen dwingen ziekenhuizen tot taakverdeling." Daarnaast is samenwerking cruciaal om de zorg betaalbaar te houden en dubbel werk te vermijden, bijvoorbeeld bij diagnostiek of dure geneesmiddelen. Tegelijkertijd is het voor de continuïteit van zorg essentieel dat patiënten zoveel mogelijk dicht bij huis behandeld worden, tenzij specialistische zorg vereist is.

Grote en academische centra hebben daar kleinere ziekenhuizen voor nodig. Een besef dat volgens De Rooij breed aanwezig is. "De groten hebben ons nodig voor opleiding en basiszorg, terwijl wij als kleinere instellingen profiteren van hun specialistische kennis. We zijn niet gelijk, maar wel gelijkwaardig."

De Rooij ziet samenwerking als dé weg voorwaarts, mits ziekenhuizen bereid zijn eerlijk te kijken naar wat ze zelf kunnen en waar een ander beter is.

Om samenwerking tussen ziekenhuizen te laten slagen, moeten instellingen soms pijnlijke keuzes maken en offers brengen. Dat begint met het besef dat je niet alles zelf kunt doen: behandelingen waarvoor onvoldoende ervaring of volume is, moeten worden overgedragen aan partners die daarin gespecialiseerd zijn. Zo besloot Ziekenhuis Amstelland om te stoppen met operaties aan de halsslagader – een rationele keuze in het belang van de patiënt, maar teleurstellend voor de betrokken specialisten.

Daarnaast vraagt samenwerking om het loslaten van autonomie en eigen routines. Wanneer ziekenhuizen en huisartsenposten bijvoorbeeld samen triage organiseren, botsen werkwijzen en voorkeuren. Een voorbeeld van samenwerking die slaagt omdat de betrokken partijen over de eigen schaduw heen stappen en ruimte maken voor vernieuwing. Zoals De Rooij het zegt: "Iedereen vindt veranderen moeilijk. Want you win some, you lose some. En dat verlies wordt vaker met veranderen geassocieerd dan met verbeteren." Juist daarom is het cruciaal om samen de verbeterpunten te blijven zoeken.

Implementatie is taai. "De devil is in the details", aldus De Rooij. Goede bedoelingen botsen geregeld op praktische obstakels: bureaucratie, administratieve drempels, cultuurverschillen. Naast inhoudelijke keuzes vraagt succesvolle samenwerking ook om het overbruggen van praktische, financiële en organisatorische barrières. Zo ontstaan er spanningen wanneer de verdeling van kosten en baten scheef is: een ziekenhuis voert dure diagnostiek uit, terwijl een ander de winstgevende behandeling declareert. "Onze patiënten krijgen hier bijvoorbeeld een dure scan, daarna gaan ze voor de behandeling naar een ander ziekenhuis dat die dure behandeling declareert en wij blijven met de kosten zitte", zegt De Rooij. Daarom pleit ze voor ketenbrede financiële afspraken: "Het kan niet zo zijn dat de winstgevende onderdelen van een keten altijd in het grote ziekenhuis landen en de verlieslatende bij ons."

Ook op personeelsvlak knelt het. Ziekenhuizen investeren in opleiding, maar medewerkers kiezen vaak voor zelfstandige behandelcentra met betere werktijden en hogere salarissen. "Ik neem het niemand kwalijk – als ik ergens hetzelfde kon verdienen zonder nachtdiensten, zou ik ook twijfelen – maar het wringt wel", zegt De Rooij.

Tegelijk blijft het lastig om structurele oplossingen te realiseren, zoals een gezamenlijke flexpool. De bereidheid is er, maar administratieve en juridische obstakels blijven. "Iedere regio is bezig met een bovenregionale flexpool, maar het is hartstikke moeilijk om dat te regelen", verzucht ze. Een concreet voorbeeld maakte dat pijnlijk duidelijk: “Afgelopen zomer hadden we hartstikke tekort aan een bepaalde categorie verpleegkundigen.” Binnen een week hielp een bevriend ziekenhuis uit de regio Amstelland uit de brand, door drie verpleegkundigen tijdelijk te detacheren. “Zij waren meteen bereid om in hun groep te vragen: wie vindt het leuk om in ons ziekenhuis te werken?” Die snelle oplossing smaakte naar meer. “We zijn nog steeds met elkaar in gesprek over een bovenregionale flexpool,” zegt De Rooij. Maar ze blijft realistisch: “Aan samenwerkingsbereidheid is geen gebrek, maar praktisch voor langere termijn een echte oplossing, dat blijkt weerbarstig te zijn.”

Wat is de toon van de muziek die samenwerking doet slagen? De Rooij zoekt actief het gesprek op. Hard op de inhoud, zacht op de relatie. Zo blijft de sfeer constructief, zelfs bij spanningen. Binnen Amstelland werkt ze aan een open cultuur waarin mensen zich durven uitspreken. ‘Als je niet laat zien dat het je raakt, verandert er niets.’

De Rooij is optimistisch. Ziekenhuizen in de regio weten elkaar beter te vinden. De gesprekken aan de regiotafels van SIGRA (een regionaal samenwerkingsverband van organisaties in zorg en welzijn dat zich inzet voor toegankelijke en werkbare ondersteuning en zorg in Noord-Holland en omstreken) zijn opener, eerlijker. De Rooij past daarbij steeds haar formule toe: relatie – inhoud – vorm. Eerst vertrouwen, dan inhoud, dan procesafspraken. Het werkt, al blijft het soms zoeken.

Sophia de Rooij put haar optimisme ook uit geslaagde samenwerking die zij buiten de regio ziet. "Ik heb in Noord-Nederland gewerkt en in Twente, daar heb ik prachtige dingen gezien", vertelt ze."In het noorden zijn ze bijvoorbeeld in staat om bij elkaar in de dossiers te kijken via iets wat Zorgviewer heet."

Een ander voorbeeld komt uit Twente. "Daar hebben veertien gemeenten samen met de twee ziekenhuizen en de huisartsen de handen ineengeslagen om Twente beter in te richten", legt ze uit. "Iedere gemeente zegt op het eerste gezicht: ja maar wíj zijn anders. Toch kregen ze het voor elkaar om echt gezamenlijk stappen te zetten." Dat vindt De Rooij indrukwekkend, omdat samenwerking over gemeentegrenzen heen vaak bijzonder moeizaam is. De boodschap is duidelijk: kijk verder dan je eigen regio en leer van succesvolle aanpakken elders. Of het nu om ICT-uitwisseling, regionale netwerkvorming of het beteugelen van bureaucratie gaat – goed voorbeeld doet goed volgen. 

Haar wens is dat ziekenhuizen sneller knopen durven door te hakken over bijvoorbeeld gezamenlijke IT-systemen en een flexibele schil van personeel. Tegelijk vreest ze dat de sector blijft steken in oude patronen: een hardnekkige voorkeur voor specialisatie boven generalisme en een verstikkende controledrift. "We zijn de hele dag bezig met controleren of de ander zijn werk wel doet. Dat hebben we zelf zo georganiseerd." Die cultuur jaagt mensen weg uit de zorg, terwijl er juist behoefte is aan ruimte en vertrouwen. "De echte doorbraak", zegt De Rooij, "ontstaat pas als de sector bereid is om dat systeemdenken los te laten en het werk weer menselijk te maken."

Volgens Sophia de Rooij moeten ziekenhuizen voorlopig vooral de samenwerking blijven versterken op operationeel en organisatorisch niveau. Dat betekent: goed samen kijken naar zorgtaken en financiën, het opzetten van goed functionerende regionale flexpools en het structureel delen van informatie over patiënten en behandeltrajecten. Ze benadrukt dat hier nog veel te winnen valt.

Een concreet voorbeeld? Sophie de Rooij verwijst naar de samenwerking in het noorden. Haar grote wens: een systeem als Zorgviewer invoeren, zoals dat in Noord-Nederland al in gebruik is. “Daar kunnen zorginstellingen bij elkaar in het dossier kijken. Ik zou zeggen: laten we dat alsjeblieft morgen overnemen.” Zo’n systeem voorkomt dubbele diagnostiek, versnelt processen en zorgt dat informatie met de patiënt meereist. “Het is precies waar wij naar streven: dat gegevens makkelijk en veilig meeverhuizen tussen instellingen.” Volgens De Rooij is het niet nodig om het wiel opnieuw uit te vinden. “Als iets elders goed werkt, waarom zouden we dat dan niet gewoon overnemen?”

Energie en goede wil blijven essentieel als ziekenhuizen in de toekomst met succes willen samenwerken. Zeker op dossiers zoals afspraken over personeel, bureaucratische obstakels bij flexibele inzet en discussies over wie welke kosten draagt.  De Rooij is vrij optimistisch over de toekomst. Ze stelt vast dat ziekenhuizen elkaar steeds beter weten te vinden, dat de overlegcultuur opener wordt en dat het beeld van het kleine streekziekenhuis positief kantelt. Haar ziekenhuis trekt inmiddels volop personeel aan en hoopt die lijn naar de toekomst door te trekken.

En: ze gelooft in de kracht van regionale afstemming en goed leiderschap: ‘Het geheel is méér dan de som der delen. We kunnen echt geweldige dingen bereiken als we elkaars sterke punten benutten. Maar dan moeten we wel durven doorpakken.’